Stigma: treća epidemija

U ranoj istoriji epidemije HIV-a, Džonatan Man, bivši šef Globalnog programa Svjetske zdravstvene organizacije za AIDS, identifikovao je stigmu kao „treću epidemiju” nakon ubrzanog širenja HIV-a i vidljivog porasta slučajeva AIDS-a. Prepoznao je da su stigma i diskriminacija potencijalno najteži aspekti za rješavanje – i da je njihovo prevazilaženje ključno u borbi protiv HIV-a. Uzroci […]

U ranoj istoriji epidemije HIV-a, Džonatan Man, bivši šef Globalnog programa Svjetske zdravstvene organizacije za AIDS, identifikovao je stigmu kao „treću epidemiju” nakon ubrzanog širenja HIV-a i vidljivog porasta slučajeva AIDS-a. Prepoznao je da su stigma i diskriminacija potencijalno najteži aspekti za rješavanje – i da je njihovo prevazilaženje ključno u borbi protiv HIV-a.

Uzroci stigme su često ukorijenjeni u strahu. Naš stav i ideja o HIV-u umnogome potiču od užasavajućih slika koje su se prvi put pojavile ranih 1980-ih. Od ozloglašene 4H grupe (homoseksualci, hemofiličari, heroin zavisnici i Haićani), kao populacije u najvećem riziku, preko segregacije zaraženih u svim aspektima života zbog straha od prenosa virusa dodirom, HIV dijagnoza, tada i dalje izjednačena sa smrtnom presudom, predstavljala je smrt i prije smrti. U 2022. godini još uvijek postoje zablude o tome kako se HIV prenosi i šta danas znači živjeti s HIV-om – a zastarjela uvjerenja i manjak edukacije i svijesti i dalje dovode do straha opšte populacije od HIV-a dovode do toga da se stigma kontinuirano njeguje.

O raskrinkavanju mita o životu pojedinaca sa HIV-om svjedoče značajna poboljšanja u medicinskoj tehnologiji, te nove metode liječenja koje ovim licima produžavaju životni vijek i omogućavaju – uz adekvatnu terapiju – uživanje svakodnevice gotovo istovjetno kao oni koji nemaju pomenutu dijagnozu.

Primjer HIV stigme je i uvjerenje da su samo određene vrste ili grupe ljudi ‘’na meti HIV-a’’. Iako izgled, rodni identitet i seksualnost nisu od uticaja u prenosu zaraze, i dalje vlada stav da neki pojedinci zaslužuju da dobiju HIV zbog svog načina života, a koji je okarakterisan kao ‘’rizičan’’. Na stigmu i moralnu osudu se iznova nadovezuje strah, i – uz manjak edukacije i nezainteresovanost za istu – podupire se neznanje slično onom iz 1980-ih i ponovno se ispituje HIV-abeceda o (ne)prenosu poljupcem, preko vc šolje ili stiskom ruke.

Jedno je sigurno: stigma i diskriminacija neminovno utiču na dobrobit i mentalno zdravlje osoba koje žive s HIV-om. Oni često internalizuju stigmu koju doživljavaju (samostigma) i počinju da razvijaju negativnu sliku o sebi. Strah od osude i diskriminacije dovode do zabrinutosti od potencijalnog otkrivanja stanja svojoj zajednici zbog nepravde s kojom se mogu suočiti, što dovodi do očaja, srama i izolacije.

Posebno interesantan aspekt je i pitanje jezika – odnosno, uloga upotrebe (ne)adekvatne terminologije u stvaranju stigme. Izrazi koji se koriste pri opisivanju HIV-a značajno utiču na način na koji ljudi koji žive s HIV-om doživljaju sami sebe, ali i na to kako ih drugi doživljaju. Termini HIV/AIDS -nosilac, -zaraženi, -pozitivni, -pacijent (umjesto lice koje ima HIV) su izuzetno štetni, jer identifikuju osobe sa HIV-om prema njihovom stanju, kao da je to najvažnija aspekt njihove ličnosti ili čak jedina relevantna stvar, izjednačena sa njihovim identitetom. Osim toga, doprinose i predrasudi da su ova lica ‘’vezana za krevet’’ i zbog svoje bolesti okarakterisana kao onemogućena da žive život i ravnopravno uživaju prava onih koji nisu inficirani.
Riječi imaju snagu! Svaki pojedinac može dati svoj doprinos u smanjenju stigme namjernim i promišljenim odabirom riječi i korišćenjem adekvatnog jezika. Upotreba izraza koji odišu podrškom, a ne stigmatizacijom, igra značajnu ulogu u prihvatanju i osnaživanju osoba koje imaju HIV.

Na prvom mjestu – edukacija na svim nivoima je ključ smanjenja HIV stigme. Edukovanje zdravstvenih radnika, podrška osobama koje žive s HIV-om (posebno u suzbijanju internalizovane stigme), borba protiv nejednakosti i diskriminacije, davanje platforme osobama koje žive s HIV-om da javno govore i edukuju o HIV/AIDS-u, među najvažnijim su faktorima u podizanju svijesti o ovoj temi.

Borba protiv stigme je, uistinu, najznačajnija borba protiv HIV-a – u kojoj svako može da učestvuje.

***********************************

Izvori:
– https://www.thewellproject.org/hiv-information/why-language-matters-facing-hiv-stigma-our-own-words
– https://www.cdc.gov/stophivtogether/hiv-stigma/ways-to-stop.html
– https://www.cdc.gov/hiv/basics/hiv-stigma/index.html#
– https://www.medicalnewstoday.com/articles/hiv-stigma#effects
– J. Pulerwitz and others, Reducing HIV-Related Stigma: Lessons Learned from Horizons Research and Programs, Public Health Rep. 2010 Mar-Apr; 125(2): 272–281

Ovaj članak je nastao kao dio kampanje u sklopu projekta “Edukovani i zaštićeni” koji je finansiran od strane Ministarstva zdravlja.