Supstituciona terapija i centri za supstitutivnu terapiju u Crnoj Gori

Supstituciona terapija, često u kombinaciji sa psihosocijalnim intervencijama, najčešći je oblik tretmana zavisnosti o opioidima u Evropi. Za Crnu Goru, usljed neažurnosti i neadekvatnog izvještavanja od strane zdravstvenih institucija, podatak o obuhvatu ovih programa u odnosu na ukupni broj korisnika droga nije poznat. U Crnoj Gori je program metadonske detoksikacije, supstitucije i održavanja uveden 2005. […]

Supstituciona terapija, često u kombinaciji sa psihosocijalnim intervencijama, najčešći je oblik tretmana zavisnosti o opioidima u Evropi. Za Crnu Goru, usljed neažurnosti i neadekvatnog izvještavanja od strane zdravstvenih institucija, podatak o obuhvatu ovih programa u odnosu na ukupni broj korisnika droga nije poznat.

U Crnoj Gori je program metadonske detoksikacije, supstitucije i održavanja uveden 2005. godine, kada je otvoren prvi metadonski centar pri Domu zdravlja u Podgorici, da bi uslijedilo otvaranje ovih centara u DZ Kotor, DZ Berane, DZ Bar, DZ Nikšić i DZ Pljevlja.

Supstituciona terapija je vid zdravstvene njege kod zavisnosti od opijata u kojoj se koristi slična ili identična supstanca (agonist) sa svojstvima i dejstvima sličnim supstanci koja se obično koristi. Agonisti zamenjuju supstancu koja se koristi sa ciljem da obezbijede kontrolisaniji oblik adikcije. Njihovo korišćenje ublažava mnoge apstinencijalne simptome koje osobe zavisne od opijata često doživljavaju i smanjuje zdravstvene i društvene rizike. U te svrhe se kod nas postoje dva programa supstitucije – metadonski i buprenorfinski.

Povoljne farmakokinetske osobine, kao i prihvatljiva cijena metadona, omogućile su njegovu široku primenu i to za:

1. kratkotrajnu detoksikaciju (smanjivanje doze metadona od mjesec dana ili manje),
2. dugotrajnu detoksikaciju (smanjivanje doze metadona tokom perioda dužeg od mjesec dana),
3. kratkotrajno održavanje (stabilno propisivanje metadona tokom perioda od 6 mjeseci ili manje),
4. dugotrajno održavanje (stabilno propisivanje metadona tokom perioda dužeg od 6 mjeseci). Počinje se sa niskim dozama metadona i one se postepeno povećavaju.

Prednosti supstitucione terapije (STM) metadonom je u tome što smanjuje želju za uzimanjem heroina, kao i rizik od prenosa HIV i hepatitis B i C infekcije. Kvalitet života pacijenta se popravlja, njegovo ponašanje je stabilnije, a samim tim je smanjena i incidenca kriminalnih aktivnosti. Dugoročna primjena STM je sigurna sa medicinske tačke gledišta, praćena blagim, uglavnom prolaznim, neželjenim djelovanjima, prvenstveno tokom perioda uvođenja. U česta neželjena dejstva primjene metadona spadaju zadržavanje tečnosti, euforija, halucinacije, sedacija, zamagljen vid, mioza, suvoća očiju, vrtoglavica, mučnina, povraćanje, opstipacija, prolazni osip, znojenje, umor, pospanost, porast telesne mase. Prema podacima iz literature, opijatni zavisnici koji primaju STM se u najvećoj meri žale na pojačano znojenje i opstipaciju. Iako u metabolizmu metadona učestvuje jetra, smatra se da metadon nije hepatotoksičan, jer opijatni zavisnici koji su prije početka primjene STM imali normalnu jetrenu funkciju ona ostaje nepromjenjena i tokom terapije. Ukoliko se metadon adekvatno primenjuje, kod opijatnih zavisnika dolazi do normalizacije fizioloških funkcija koje su bile poremećene kao posledica uzimanja heroina.

Buprenorfin, polusintetski opioidni derivat tebaina, predstavlja parcijalnog agonistu opioidnih receptora. Pri nižoj plazmatskoj koncentraciji prevenira apstinencijalni sindrom, dok se u većim koncentracijama koristi za terapiju održavanja. Primijenjen u obliku sublingvalnih tableta, brže kupira apstinencijalni sindrom u poređenju sa metadonom i efikasnije od njega razriješava disforiju i neraspoloženje. U najvećem broju slučajeva se ostvaruje bolja komplijansa, sklonost ka recidivima je niža i ostvaruje se bolji kvalitet života. U nekim zemljama je buprenorfin dostupniji od metadona. Neki autori daju prednost buprenorfinu kod mlađih zavisnika, a metadonu kod starijih korisnika na dugoročnoj bazi. Buprenorfin je bolji izbor za primjenu kod trudnica, jer uzrokuje manje neonatalnih problema od metadona. S druge strane, davanje metadona se lakše kontroliše, i u mnogim zemljama on je mnogo jeftiniji od buprenorfina.

Nažalost, metadon, kao i buprenorfin je našao svoje mjesto i na nelegalnom tržištu širom svijeta, tako da dolazi do njihove zloupotrebe među opijatnim zavisnicima.

Autorka teksta je dr Tijana Brandmajer

Ovaj članak je nastao kao proizvod projekta Inkluzivna misija, podržanom od strane Ministarstva ljudskih i manjinskih prava.

Predstavlja dio kampanje među RE populacijom o mogućnostima liječenja od bolesti zavisnosti u Crnoj Gori.