Ishrana u službi zdravlja

Još je Hipokrat jasno kazao da “medicinska nauka ne bi uopšte bila otkrivena, niti pronađena, a ne bi postala ni predmet istraživanja, kada bi isto jelo i piće jednako odgovarali i zdravom i bolesnom čovjeku”. Danas je svima poznata važna veza koja postoji između ishrane i zdravlja, a naročito između zdrave ishrane i dobrog zdravlja. Međutim, iako se danas mnogo zna i mnogo govori o pravilnoj ishrani, nije jednak nivo pažnje koji joj se pridaje kao temi za razgovor i istraživanje, sa nivoom stvarnog poštovanja pravila zdrave ishrane u svakodnevnom životu.

U periodu kada je gojaznost postala medicinski problem, pa se po nekim istraživanjima navodi da je čak trećina populacije gojazna, problem zdrave ishrane prevazilazi značaj svakodnevnih stilova modernog življenja i postaje globalni problem. Prema istraživanju koje su vodili naučnici sa Imperial koledža u Londonu, prvi put u istoriji postoji više odraslih ljudi koji su gojazni, od onih koji su neuhranjeni. Sa druge strane, globalni Izvještaj o ishrani iz 2018. godine otkriva da je neuhranjenost u svijetu problematično visoka, da trećina žena u reproduktivnoj dobi ima problema sa anemijom, dok 39% odraslih ljudi ima problema sa težinom i gojaznošću, a čak 20 miliona beba se rodi svake godine sa premalom težinom. Ovakvi podaci pravdaju veliki znak nejednakosti koji se može staviti između zdrave ishrane i savremene ishrane.

Uzroci nepravilnoj ishrani, a koji vode do nezdravog načina života i uopšte slabog stanja imuniteta i organizma, mogu se ogledati u različitim okolnostima. Na globalnom planu se najprije uočava jaka polarizacija (ne)razvijenosti različitih zemalja, životnog standarda i uopšte izražene socijalne nejednakosti koja postoji među stanovništvom. To se održava i na drastične varijacije u životnim navikama ljudi kada je u pitanju ishrana, pa tako istovremeno na jednoj strani planete postoji ogroman problem gojaznosti, a na drugoj strani je egzistencija stanovništva dovedena u pitanje zbog nedostatke osnovnih životnih namirnica, hrane i vode. Na mikro planu se razlike račvaju u mrežu loših navika, nepridavanja pažnje, slabe kupovne moći, tradicionalnih obilježja društva, uticaj stresa, nedostatak vremena i slično. Tako se danas najčešće greške u ishrani ogledaju u preskakanju obroka, unošenju nepotrebno velikih količina šećera i ugljenih hidrata, sklonost brzoj hrani i gaziranim pićima, jednoličnoj ishrani lišenoj biljnih vrsta i vitamina, konzumiranju alkohola, kafe i energetskih pića.

I dok svi s vremena na vrijeme sebi “oprostimo” poneki kaloričniji obrok, čašicu vina poslije ručka ili treću kafu u toku dana, problem se javlja kada nebriga o zdravoj ishrani preraste u lošu naviku, koja kasnije prijeti da izazove sklonost ka slabljenju organizma, ili čak razvije neki zdravstveni problem. Preventivna zdrava ishrana jeste preporuka, ali često se njoj odamo tek po nastanku problema i aktiviranju “alarma”. Zdrava ishrana obuhvata set pravila koja obezbjeđuju unos dovoljne količine tačno određenih namirnica, ali pun učinak zdrave ishrane se neće ostvariti ukoliko ona nije dio krupnijeg plana – vođenja zdravog života. Ovo iz razloga što zdrava ishrana mora ići ruku pod ruku sa aktivnim životom, bavljenjem fizičkim aktivnostima, održavanjem redovnog sna, posvećenosti kvalitetnom odmoru i unosu dovoljnih količina vode. Opšte poznato pravilo od osam sati rada, osam sati odmora i razonode, ali i osam sati sna, čini se, odavno je u praksi napušteno. Prekovremen i naporan rad, korišćenje perioda za odmor na načine koji ne relaksiraju organizam, već ga pasivno umaraju, ali i redukovan i neredovan san, jesu karakteristike brzog, savremenog i uglavnom lošeg življenja.

Usljed takvih navika, zdrava ishrana ne ostvaruje svoje pune kapacitete uticaja na zdravlje čovjeka, već je u trci da ga sačuva od svih drugih izazova pred koje je ono stavljeno. Zbog toga je jako važno da pred svaki obrok u glavi imamo takozvanu – nutricionističku piramidu. Prema njoj, na prvom mjestu se nalaze ugljeni hidrati i žitarice, koje unosimo konzumiranjem pirinča, krompira, integralnog hljeba i različitih tjestenina. Nakon njih dolaze povrće i voće, koji nas snabdijevaju neophodnim vitaminima i mineralima, a nutricionisti savjetuju da dnevno konzumiramo i do tri porcije svježeg voća. Takođe, u piramidi značajno mjesto zauzimaju proteini, koji se nalaze u mliječnim proizvodima, mesu, jajima i ribi. Dok se unos mliječnih proizvoda preporučuje na dnevnom planu, nešto je drugačija situacija kada je u pitanju meso. Naime, preporučljivo je da se ne konzumira više od 600 grama mesa na nedjeljnom nivou i to uz napomenu da se ne radi o mesu koje je pretjerano bogato mastima. Na samom dnu piramide se nalaze ulja, prosti šećeri, masti, ili kako se često nazivaju – namirnice koje nam daju “prazne kalorije”. Međutim, iako se uglavnom pominju u negativnom kontekstu, određene zdrave, biljne masti jesu neophodne čovjekovom organizmu.

Zdrava ishrana je važna za ljude svih životnih dobi, ali se o njoj posebno govori u kontekstu mladih ljudi, koji se još uvijek nalaze u fazi psiho-fizičkog razvoja. Naročito ukoliko se mlada osoba bavi sportom, ili već ima određenih problema sa neuhranjenošću ili gojaznošću, tretiranje pitanja ishrane je od posebnog značaja, usljed čega je najbolje savjetovati se sa nutricionistom, koji će na konkretnom slučaju dati jasne savjete i preporuke.

Interesantno jeste i da određene namirnice biramo spram trenutnog raspoloženja, međutim, isto tako namirnice koje biramo uveliko diktiraju naše raspoloženje. Pa tako, od onih koje nam smire organizam i uljuljkaju ga u pasivnost, postoje i one namirnice koje nas razbude i učine da se poletno prihvatamo svih aktivnosti. Za dobro raspoloženje, nutricionisti preporučuju da se u redovnu ishranu unesu namirnice poput jaja, avokada, čia sjemenki, sjemenki lana i suncokreta, lososa, blitve, kakaa i nezaobilazne čokolade. Kao namirnica kojoj najčešće posežemo za poboljšanje raspoloženja, savjetuje se da konzumiramo čokoladu koja sadrži više kakaa, kako bismo kontrolisali količinu šećera koju unosimo. Naravno, brze grickalice i gazirana pića se ne nalaze na listi preporuka, zbog čega su sjemenke, suvo voće i orašasti plodovi najbolji izbor za grickanje uz gledanje filma ili televizije.

O važnosti zdrave ishrane bi se imalo reći mnogo toga, međutim, ukoliko je se ne pridržavamo, to ne čini veliku razliku. Zbog toga treba voditi računa o redovnoj, raznolikoj i kvalitetnoj ishrani, ali i imati na umu – ničeg previše!