Značaj dobrovoljnog davalaštva krvi

Svjetski dan dobrovoljnih davalaca krvi obilježava se 14. juna, na dan kada je rođen austrijski biolog i doktor Karl Landštajner. 1930. godine Landštajner je dobio Nobelovu nagradu za otkriće krvnih grupa kod čovjeka.

Dana 23. maja 2005. godine Svjetska zdravstvena organizacija usvojila je rezoluciju kojom se saglasila da se ovaj dan obilježava svake godine i preporučila zemljama članicama da postanu sastavni dio nacionalnih programa za povećanje broja dobrovoljnih davalaca.

Obzirom da jedan od načina prenosa zaraznih bolesti putem krvi, a da samo prisustvo bolesti ne mora neminovno uključivati simptome, testiranje na neke od njih, kao što su HIV, Hepatitis B, Hepatitis C i Sifilis, prilikom dobrovoljnog davalaštva krvi, zakonom su propisani. Na taj način obezbijeđuje se bezbjedna krv i eliminiše prenošenje zaraznih bolesti ovim putem.

Koja je praksa u slučaju da se neka od ovih zaraznih bolesti otkrije prilikom testiranja krvi, koliki je procenat otkrivenih slučajeva HIV-a i hepatitisa među davaocima, šta predstavlja dobrovoljno davalaštvo, kao i koja je njegova ulga saznali smo u intervjuu sa direktorkom Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore, prim.dr Gordanom Rašović.

1. Šta podrazumijeva koncept dobrovoljnog davalašta?

Rašović: Dobrovoljno davalaštvo krvi je humani čin vođen altruističkim stavom pojedinca, zasnovan na principima dobrovoljnosti, anonimnosti i besplatnosti. Ovim činom, pojedinac daje svoj doprinos obezbijeđivanju krvi kao lijeka humanog porijekla za potrebe liječenja svojih sunarodnika a čiji je jedini izvor čovjek. Dobrovoljnim doniranjem krvi obezbjeđuje se dostupnost ovog lijeka svim pacijentima i ugroženima kojima je neophodan u spašavanju i očuvanju života. Ovim činom takođe, pojedinac daje svoj doprinos unaprijeđenju kvaliteta zdravstvene zaštite, omogućujući da se ispoštuje osnovno transfuziološko pravilo a ono glasi “ krv mora da čeka pacijenta, a ne pacijent krv”.

2. Kako se obezbjeđuje bezbjedna krv?

Rašović: Imajući u vidu da je krv živo tečno tkivo, sama transfuzija krvi predstavlja transplantaciju živog tkiva. U skladu sa tim, bezbijednost krvi se obezbijeđuje sa više aspekata. Njena bezbijednost počinje od sigurnog davaoca koji u skladu sa usvojenim protokolima za selekciju davaoca propisuje da davaoc mora biti zdrava osoba koja ne pripada grupama ljudi sa rizičnim ponašanjem. Zatim, svaka jedinica krvi podliježe testiranju na krvno-grupnu pripadnost, skiningu na prisustvo iregularnih antitijela i testiranju na prisustvo uzročnika krvlju prenosivih bolesti – HIV,HBV.HCV i Sifilis što je utvrđeno Zakonom o obezbijeđivanju krvi. Nakon toga, iz svake jedinice donirane krvi se postupcima procesiranja izdvajaju komponente krvi, čuvaju u uslovima preciziranim važećim standardima i primjenjuju u liječenju po principima usmjerene hemoterapije u skladu sa indikacijama.

3. Da li možemo reći da je Crna Gora dobar primjer u dobrovoljnom davalaštvu i da li je davalaštvo ravnomjerno raspoređeno u svim regijama Crne Gore?

Rašović: Kada je riječ o razvoju davalaštva krvi u Crnoj Gori, sa procentom od 3,1% možemo reći da Crna Gora, u ovom trenutku može da se osloni na sopsteven zalihe krvi potrebne za optimalno funkiconisanje zdravstvenog sistema. Ovaj procenat je rezultat brojnih kontinuiranih aktivnosti na polju edukacije, motivacije i organizovanja akcija dobrovoljnog davanja krvi u svim krajevima Crne Gore. Možemo reći da je davalaštvo krvi ravnomjerno razvijeno u svim krajevima države, sa nekim manjim odstupanjima, koja su nam jasan indikator za osmišljavanje budućih aktivnosti. Tako na primjer, ruralni krajevi su nešto malo manje zastupljeni u davalaštvu od urbanih, zbog čega su nam u planu posebne aktivnosti koje će za krajnji rezultat imati bolju informisanost i edukovanost o davalaštvu među stanovnicima ruralnih krajeva.

4. Koji je protokol ukoliko se prilikom testiranja krvi utvrdi prisustvo HIV-a, hepatitisa ili nekih drugih zaraznih bolesti?

Rašović: Svaka donirana jedinica krvi koja je namjenjena liječenju pacijenata prema pravilima transfuziološke struke i Zakonu o obezbijeđivanju krvi podliježe testiranju na uzročnike krvlju prenosivih bolesti a to su HIV, hepatitis B, hepatitis C i Sifilis.

Preliminarni testovi koji se koriste u transfuziološkim službama su skrining testovi koji se baziraju na vrlo osjetljivoj tehnici imunohemiluminiscencije i njihova svrha je otkrivanje prisustva ili odsustva antitijela ili antigena koji ukazuju na prisustvo navedenih uzročnika.

Prema pravilima struke ustanovljeni su algoritmi, odnosno protokoli po kojima se izvode procedure testiranja.
Ukoliko se preliminarnim testiranjem dobije pozitivan tj, inicijalno pozitivan rezultat, na prisustvo uzročnika na koji se test odnosi, ili se vrijednost testa nalazi u tzv. sivoj zoni , takav uzorak podliježe daljnem testiranju.

Inicijalno pozitivan rezultat se u transfuziološkoj službi testira u duplikatu i ako je ponovno pozitivan šalje se na potvrdno testiranje tehnikama PCR ili Western blota u referentnu laboratoriju Instituta za javno zdravlje da bi se odredio konačan status donacije, odnosno davaoca krvi.
O svim dobijenim nalazima preliminarnog i potvrdnog testiranja, davaoci krvi se obavještavaju i u savjetovalištu za davaoce krvi Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore, dobijaju nephodna uputstva za dalje postupanje.

5. Koji je ukupan broj davaoca krvi i koliko njih su namjenski davaoci krvi?

Rašović: Na kraju prošle godine ukupno je realizovano19.216 donacija krvi, od čega je 10.816 ili 56% bilo namjenskih, a 8.400 dobrovoljnih donacija krvi.

6. Da li imate podatke o broju otkrivenih slučajeva HIV-a i hepatitisa među davaocima krvi?

Rašović: Vođenje evidencije o broju davaoca krvi pozitivnih na prisustvo nekog od uzročnika krrvlju prenosivih bolesti je obavezan postupak i sastavni dio sistema kvaliteta naše Ustanove.
U 2019. godini u Zavodu za transfuziju krvi Crne Gore je na uzročnike krvlju prenosivih bolesti testirano 16 624 davaoca krvi, pri čemu je, otkriveno i potvrđeno: 12 davaoca pozitivnih na Hepatitis B odnosno 0.07%, 4 davaoca na Hepatitis C odnosno 0.02% i 2 davaoca na HIV odnosno 0.01%. Ono što je bitno napomenuti jeste da se radi o davaocima koji su prvi put donirali krv.

„Kada je u pitanju populacija davaoca krvi, naši podaci o prevalenci krvlju prenosivih bolesti su u skladu sa vrijednostima za evropski region, odnosno Crna Gora spada u zemlje sa niskom prevalencom“, zaključila je Rašović.