Isključi neznanje o HIV/AIDS-u

Skraćenice SIDA (na francuskom: Syndrom d’Immunodeficience Acquiese) ili AIDS (na engleskom: Acquired Immune Deficiency Syndrome) znače na našem jeziku sindrom stečenog gubitka sposobnosti imunološke odbrane.

Sindrom označava skup simptoma i znakova oboljenja koji se javljaju zbog gubitka sposobnosti imunološke odbrane. Ovaj skup simptoma i znakova oboljenja ne mora da se ispoljava uvijek u punom obimu. U nekim slučajevima ispoljava se samo jedan ili nijedan (npr. slabljenje-gubitak težine), a u nekim slučajevima više njih (zapaljenje pluća, gubljenje težine, otok limfnih žlijezda, pojava tumora na koži i unutrašnjim organima i dr.).
Stečeni gubitak imunološke odbrane označava da je neki uzročnik onemogućio imuni sistem da se efikasno brani i savlada invazija su obuhvatile osobe zaražene HIV- om pokazuju da danas neki ispitanici uopšte nemaju simptoma, a kod nekih je prisutno jedino povecanje limfnih žlijezda (generalizovana limfadenopatija).

Istorijat HIV/AIDS- a

AIDS/SIDA je relativno skoro prepoznato oboljenje a dati su neki bitni datumi u otkriću ovog oboljenja i izolaciji njegovog uzročnika (HIV-a).
Do 1980. HIV je prenošen prije nego sto je SIDA/AIDS prepoznata kao nova bolest.

• 1981. Epidemija zapaljenja pluća uzrokovana protozoom Penumocystis carinii u Los Anđelesu, SAD.
• 1981. Epidemija Kapoši sarkoma u Njujorku
• 1982. CDC (Centar for Disease Control) u Atlanti, definisalo je ovo oboljenje koje je dobilo naziv AIDS.
• 1983. U laboratoriji Luk Montagnier- a izolovan je virus LAV kao uzročnik side.
• 1984. U laboratoriji Robert Galoa NIH Bethesta Izolovan indentičcan virus sa LAV i nazvan HTLV III.
• 1984. In vitro dokazana antivirusna aktivnost ZIDOVUDINA u sprječavanju umnožavanja virusa.
• 1985. Razvijen prvi komercijalni ELISA test za dokazivanje antitijela na virus uzročnik AIDS- a.
• 1985. Pri Saveznom zavodu za zaštitu zdravlja SFRJ formirana ekspertska komisija za borbu protiv AIDS- a.
• 1985. Početo sa testiranjem krvi na HIV u Jugoslaviji.
• 1985. U Jugoslaviji identifikovana prva dva oboljela od AIDS- a (VMA).
• 1986. Specijalni komitet predložio da se uzročnik nazove HIV I.
• 1986. Među oboljelima u zemljama zapadne Afrike izolovan uzročnik side različit od HIV- a i dobio naziv HIV II.
• 1987. Svjetska zdravstvena organizacija usvojila program za borbu protiv side koji 1988 postaje Globalni program za borbu protiv side.
• 1987. U Jugoslaviji donijet zakon o obaveznom testiranju krvi, krvnih produkata, tkiva i organa.
• 1989. 1. decembar ustanovljen kao Svjetski dan borbe protiv side.
• 1989. U Crnoj Gori zabilježen prvi slučaj jedne osobe nosioca HIV- a (u Kotoru).
• 1991. Ustanovljena «crvena traka» kao međunarodni znak borbe protiv side.
• 1996. Globalni program za borbu protiv side stavlja se pod okrilje Ujedinjenih Nacija kao UNAIDS program.
• 1998. Osnovan CAZAS.

1981. Ljekari u Los Anđelesu su bili iznenađeni da se u grupi, na izgled zdravih, mladih ljudi razvilo se zapaljenje pluća uzrokovano mikroorganizmom Pneumacystis carinii, koja je do tada takvo oboljenje izazivala samo kod osoba koje su imale oštećen imunološki odbrambeni sistem, kao posledicu primanja citostatičkih lijekova u liječenju raka ili lijekova za smanjenje imunološke reaktivnosti kod transplatacije organa ili liječenja autoimunih oboljenja.

Iste te 1981. godine ljekari u Njujorku su zapazili kod mladih ljudi, dotle potpuno zdravih, pojavu Karpo i sarkoma, jedne vrste raka kože koji se takođe javlja kod osoba kojima je smanjena imunološka reaktivnost. Za obje ove grupe bilo je karakteristično da su sve oboljele osobe bili muškarci, homoseksualci među kojima su mnogi imali i druge polno prenosive bolesti, kao sto su sifilis i gonoreja.

Ubrzo su se pojavili oboljeli koji nijesu homoseksualci, ali su koristili droge intravenski i hemohiličari koji boluju od nedostatka jednog krvnog faktora, koji onemogućava normalno zaustavljanje krvarenja i zbog toga moraju da dobijaju taj faktor dobijen iz krvi zdravih osoba.

Svi ovi nalazi su omogućili da CDC (Centar za kontrolu bolesti) u Atlanti definišu pojavu novog oboljenja nazvanu AIDS (stečeni gubitak imuniteta) i da se već tada pretpostavi da ovo oboljenje izaziva Činioc koji se prenosi putem seksa ili krvi.

U laboratoriji Prof.Luk Montagniera, u Pasterovom institutu u Parizu 1983. , izolovan je virus dobijen iz povećane limfne žlijezde oboljelog sa znacima oštećenog gubitka imuniteta i nazvan LAV (Lymphadenophaty Associated Virus).

U laboratoriji Prof. Roberta Galloa u NIH (National Institute for Health) Bethesta 1984. godine, izolovan je virus kod oboljelih od AIDS- a, koji je bio sličan sa ranije dva izolovana virusa u istoj laboratoriji, koji su izazivali leukemiju T linfocita kod ljudi (HTLV1 i HTLV2 (Human T leukemia Virus)) i nazvan je HTLV3.

Kako je bilo pokazano da su ova dva virusa identična, 1986. međunarodni komitet ga je nazvao HIV. Nalaženje novog tipa HIV-a, među oboljelima u zapadnoj Africi, koji izaziva isto oboljenje, ali se razlikuje po strukturi od prethodno izolovanog virusa ; dobili su nove oznake HIV 1 odnosno HIV 2.

HIV – HumanoImunodeficijentniVirus

HIV – Virus humane imunodeficijencije (HIV) pripada familiji virusa Retroviridae, pod-familiji Lentivirinae. Virus ima sve karakteristike retrovirusa. Veličina mu je 100-140nm, ima nukleoproteinsko jezgro i dvoslojni lipoproteinski omotač.

U jezgru se nalazi ribonukleinska kisjelina (RNK) i neophodni enzimi: reverzna transkriptaza, ribonukleaza i integraza. U genomu virusa nalaze se tri strukturna gena potrebna za replikaciju virusa: gag (za sintezu proteina kapside viriona), pol (za sintezu enzima) i env (za sintezu glikoproteina omotaca), kao i sedam regulatornih gena. Funkcije ovih gena su poznate i oni upravljaju sa umnožavanjem virusa. Oko genoma i enzima jezgra nalazi se proteinski omotač, koji predstavlja antigen jezgra proteina 24 (p24). Na površini virusa nalazi se lipoproteinski omotač, koji nastaje od omotača ćelije u kojoj se virus razmnožava, dok drugi dio omotača potiče od samog virusa i njega čine glikoproteini 41 (gp 41) i 120 (gp120) koji su kao šiljci pobodeni u lipoproteinski omotač. Ovakav sastav virusa, kao i saznanje da je dvije decenije prije utvrđivanja ovog oboljenja bilo osoba koje su umrli od infekcije HIV- om, što je potvrđeno ispitivanjem njihovih seruma koji su sačuvani u zamrznutom stanju, sasvim sigurno odbacuju tvrdnju da je HIV vještački i namjerno napravljena epidemija sa njim.

Virus humane imunodeficijencije je dosta osjetljiv u spoljnjoj sredini i temperatura od 56 celzijusa ga inaktiviše za 30 minuta. HIV je osjetljiv i na niske i jako visoke pH vrijednosti (10). Derivati hlora su najbolje dezinfekciono sredstvo za HIV, kao i alkohol. Temperatura do -70°C virus ne oštećuje, a otporan je i na UV i gama zrake.

Do sada su otkrivena dva tipa virusa: HIV1 i HIV2. HIV1 je rasprostranjen u čitavom svijetu dok je HIV2 pronaden u Zapadnoj Africi. Karakteristično za HIV2 je da se on 2 puta brže razmnožava od HIV- a1.

Kod zaražene osobe virus se nalazi u svim tjelesnim tečnostima i tkivima, u manjoj ili većoj koncentraciji. Tečnosti u kojima je najveća koncentracija virusa i preko kojih se može prenijeti su:

• • Sperma tj sjemena tečnost
  • Vaginalni sekret
  • Majčino mlijeko
  • Cerumen (ušna mast)
  • Likvor (moždano-moždinska tečnost)
  • Krv

Osnovni način prenošenja HIV infekcije je seksualnim putem. To je prirodan način za prenošenje i predstavlja najveći problem u spriječavanju širenja infekcije.
Prenošenje seksualnim kontaktom je problem jer je seksualni nagon, poslije nagona samoodržavanja, najjače ispoljen nagon i to posebno kod mladih osoba. Ove osobe su u isto vrijeme i najugroženije i predstavljaju oko 90% oboljelih u dobu od 15 do 45 godina starosti, kako muške tako i ženske populacije.
U spermatičnoj tečnosti muškarca, kao i u vaginalnom sekretu žena, koji su inficirani, nalazi se veliki broj ćelija inficiranih HIV- om. Može se smatrati da je dovoljno da jedna ćelija inficirana HIV- om prodre u organizam i dođe do limfnih organa I dovede do infekcije HIV- om sa svim već opisanim posljedicama.

Kada je u pitanju vaginalni seksualni odnos, HIV se lakše prenosi sa muškarca na ženu jer je vaginalna sluzokoža mnogo osjetljivija i lakše se prenosi pa stvaraju mikropovrede zahvaljujući kojima virus iz sperme dospijeva u krvotok žene. Najrizičnijim se smatra analni seksualni odnos jer je predio analnog otvora i ratkuma bogat krvnim sudovima a sluzokoža je tanka i podložna povredama. Oralni seksualni odnos se takođe smatra rizičnim i to kod oba partnera stim što je aktivni partner u većem riziku u odnosu na pasivnog.

Pored ovog, prirodnog načina prenošenja, HIV se može prenijeti i krvlju (upotrebom istog šprica za ubrizgavanje droga, ubodom medicinskog radnika/ce prilikom hiruške intervencije ili davanja injekcija osobama koje su inficirane HIV- om, bratimljenjem, tetoviranjem, tokom porođaja novorođenčadi u HIV pozitivnoj majci).
Danas se sva krv testira na HIV i posebnim termičkim postupkom obrađuje, te je rizik od infekcije putem transfuzije krvi i krvnih derivata ekstremno mala. Prenošenje preko transfuzije krvi ili krvnih derivata praktično je onemogućeno jer se i krv, kao i tkiva i organi za transplataciju uzimaju samo od osoba koje nisu HIV inficirane. U našoj zemlji od 1987. godine zakonski je regulisana kontrola svih produkata krvi, tkiva i organa na HIV.

Treći mogući način transmisije HIV- a je vertikalnim putem tj. sa inficirane majke na plod u trudnoći, prilikom porođaja ili prilikom dojenja, putem majčinog mlijeka. U novije vrijeme trudnice zaražene HIV- om podvrgavaju se antiretrovirusnoj terapiji i tada je vjerovatnoća rađanja HIV inficirane djece 1-5%, za razliku od slučajeva gdje nije upotrijebljena terapija kada taj procenat iznosi oko 30%. Uzimanje lijeka zidovudina (AZT) tokom trudnoće značajno će smanjiti rizik prenošenja HIV- a na dijete. Ukoliko se takvo liječenje kombinuje s carskim rezom, rizik infekcije se može svesti na 1%.

Definitivno je utvrđeno da se HIV infekcija NE prenosi:
• rukovanjem, poljupcem
• korišćenjem istih prostorija (stan, kancelarija, škola)
• korišćenjem istog telefona
• Kompjutera
• korišćenjem zajedničkog pribora za jelo
• korišćenjem istog pribora za piće
• spavanjem u istom krevetu
• grljenjem
• korišćenjem istog kupatila ili peškira
• ubodom insekta.
S obzirom na činjenicu da ne postoji lijek protiv HIV- a, jedini način za prevenciju bolesti je izbjegavanje rizičnih oblika ponašanja.

Preventivne mjere:
1. Upotreba kondoma tokom svakog seksualnog odnosa
2. Testiranje
3. Terapija

Epidemiološka slika
U Evropskoj uniji svaka sedma osoba zaražena HIV-om ne zna da ima taj virus, pokazao je izveštaj Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti (ECDC).

Istovremeno, Svetska zdravstvena organizacija (SZO) zabrinuta je zbog konstantnog rasta broja zaraženih u Evropi usled širenja virusa prije svega u Rusiji. Srbija spada u region centralne Evrope u kome je problem sa HIV-om manje izražen, ali se broj novih slučajava brže povećava nego drugdje u Evropi.

U Crnoj Gori tokom 2016. godine, zaključno sa 1. decembrom registrovano je 33 nova slučaja: 26 HIV stadijum i 7 u stadijumu AIDS-a. Tokom ove godine, jedna osoba umrla je od posledica AIDS-a dok je 16 započelo ART (antiretrovirusnu terapiju).
HIV i sida i dalje predstavljaju ozbiljan problem u Evropi… Posebno zabrinjava procjena ECDC da svaka sedma osoba koja ima HIV, to ne zna. Povećan broj dijagnostifikovanih slučajeva HIV-a može se povezati sa povećanim brojem testiranja na HIV što je jedna od jako važnih preventivnih mjera.

Dominantan put prenosa HIV-a U Crnoj Gori i dalje je seksualnim putem (heteroseksualnim, homoseksualnim i biseksualnim).
Antiretrovirusna terapija koju primaju osobe koje su inficirane HIV-om, dostupna je u Crnoj Gori. Prema podacima sa Klinike za infektivne bolesti KCCG, u 2015. godini antiretrovirusnu terapiju (ART) je počelo 15 osoba, u 2016. do 1 decembra ART je počela 16 osoba. Ukupan broj osoba koje su počele ART je 115.

Važno je napomenuti da je testiranje na HIV u Crnoj Gori dostupno u okviru mreže Savjetovališta za dobrovoljno, anonimno, besplatno i povjerljivo savjetovanje i testiranje na HIV. Jedini način da osoba sazna svoj HIV status je da se testira.
Osobe koje HIV rano dijagnostikuju imaju veću vjerojatnoću da će dobro reagovati na liječenje i imaće dug i kvalitetan život. Takođe, rana dijagnoza i liječenje može smanjiti vjerovatnoću