Diskriminacija

Svako pravljenje razlike definiše se kao diskriminacija, koja kao takva predstavlja kršenje ljudskih prava i sloboda, koje su zagarantovane kako međunarodnim, tako i nacionalnim dokumentima.

Kada govorimo o međunarodnim dokumentima, važno je početi od Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima, koja predstavlja osnov i polaznu tačku kada je riječ o ovoj temi. Ona proklamuje davanje prava i sloboda svakome, bez ikakvih razlika u pogledu rase, boje, pola, jezika, vjeroispovjesti, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog ili društvenog porijekla, imovine, rođenja ili drugih okolnosti.

Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u članu 14 garantuje uvažavanje prava i sloboda, bez diskriminacije po bilo kom osnovu. Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima obavezuje države članice pakta da poštuju i da jamče prava priznata u ovom Paktu svim pojedincima koji se nalaze na njihovoj teritoriji i potpadaju pod njihovu vlast bez ikakvog razlikovanja, naročito u pogledu rase, boje kože, pola, jezika, vjeroispovijesti, političkog ili svakog drugog ubjeđenja, nacionalnog ili društvenog porijekla, imovine, rođenja ili drugog statusa.

Crnogorsko zakonodavstvo u pogledu zabrane diskriminacije

Kada je u pitanju domaće zakonodavstvo, najvišim pravnim aktom, Ustavom, zajamčena je zabrana diskriminacije, kao osnovno ljudsko pravo. To je definisano u članu 8 u kome se utvrđuje da je zabranjena svaka neposredna ili posredna diskriminacija, po bilo kom osnovu.

Crna Gora je 2010. godine donijela Zakon o zabrani diskriminacije, koji diskriminaciju definiše kao: “svako pravno ili faktičko pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje postupanja prema jednom licu, odnosno grupi lica u odnosu na druga lica, kao i isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva nekom licu u odnosu na druga lica, koje se zasniva na rasi, boji kože, nacionalnoj pripadnosti, društvenom ili etničkom porijeklu, vezi sa nekim manjinskim narodom ili manjinskom nacionalnom zajednicom, jeziku, vjeri ili uvjerenju, političkom ili drugom mišljenju, polu, promjeni pola, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji i/ili interseksualnim karakteristikama, zdravstvenom stanju, invaliditetu, starosnoj dobi, imovnom stanju, bračnom ili porodičnom stanju, pripadnosti grupi ili pretpostavci o pripadnosti grupi, političkoj partiji ili drugoj organizaciji, kao i drugim ličnim svojstvima.”

Zakon o zabrani diskriminacije posljednjim izmjenama i dopunama iz 2017. godine značajno je unaprijeđen i usklađen sa zakonodavstvom Evropske unije. Iako je lista ličnih osnova ostala otvorena, dodata su dva nova lična svojstva i to “promjena pola” i “interseksualne karakteristike”, sa ciljem da se smanji mogućnost fleksibinog tumačenja svojstava koja proizilaze iz drugačijeg seksualnog i rodnog doživljaja svakog pojedinca.

Tako je članom 19 ovoga zakona definisana diskriminacija po osnovu rodnog identiteta, seksualne orijentacije i/ili interseksualnih karakteristika koja podrazumijeva svako pravljenje razlike, nejednako postupanje ili dovođenje u nejednak položaj lica ili grupe lica po osnovu rodnog identiteta, seksualne orijentacije i/ili interseksualnih karakteristika smatra se diskriminacijom.

Kada je u pitanju zaštita prava u Crnoj Gori, Zaštitnik ljudskih prava i sloboda je institucionalni mehanizam za zaštitu od diskriminacije. Zaštitnik ima pravo da uz saglasnost lica koje je žrtva diskriminacije, postupa i preduzima mjere za zaštitu od diskriminacije, koje su u skladu sa Zakonom o Zaštitniku i posebnim zakonom kojim se reguliše zabrana diskriminacije.

Kako izgleda diskriminacija?

Do diskriminacije dolazi kada se prema licu ili grupi lica koja se nalaze u istoj ili sličnoj situaciji sa drugim licima postupa gore (nepovoljnije), i to zbog nekog njihovog ličnog svojstva. Do diskriminacije, takođe, dolazi i kada se prema licu ili grupi lica postupa onako kako se postupa i prema drugima, iako se oni, zbog nekog svog ličnog svojstva, nalaze u različitoj poziciji u odnosu na druge.

Naš zakon takođe pravi razliku između posredne i neposredne diskriminacije. Do neposredne diskriminacije dolazi kada se prema licu, zbog nekog njegovog ličnog svojstva, nepovoljnije postupa u odnosu na drugo lice koje nema to lično svojstvo, a oba se lica nalaze u istoj ili sličnoj situaciji. Dok se kod neposredne diskriminacije radi o različitom postupanju prema licima u sličnoj situaciji, kod posredne diskriminacije radi se o istom postupanju prema osobama koje se nalaze u različitoj situaciji.

LGBTIQ+ populacija i diskriminacija

LGBTIQ+ populacija u Crnoj Gori, još uvijek je izložena visokom stepenu rizika od različitih oblika kršenja prava i sloboda, uključujući i specifične oblike nasilja prema ovoj grupi. Njihova lična svojstva često predstavljaju osnov za diskriminaciju I bivaju osnovna prepreka koda je u pitanju potpuna participacija u društvu.

Nedavna istraživanja pokazuju visok stepen socijalne distance prema pripadnicima ove populacije (72,4%). Socijalno distanciranje predstavlja oblik predrasuda i potencijalnog diskriminatornog ponašanja. Podaci stvaraju sliku da je stepen predrasuda, stereotipa i diskriminatornih obrazaca ponašanja prema LGBTIQ+ osobama zabrinjavajuće prisutan i pored kontinuiranog rada na podizanju svijesti i prevenciji diskriminacije prema ovoj grupi.

Kada je riječ o učinjenoj diskriminaciji prema pripadnicima ove populacije, u izvještaju Zaštitnika ljudskih prava i sloboda navodi se da od ukupno 68 predmeta sa elementima diskriminacije koje su imali sudovi za prekršaje u 2018. godini, u čak 62 predmeta su okrivljenima stavljeni na teret prekršaji uznemiravanje, vrijeđanje, drsko ponašanje ili izazivanje osjećaja ugroženosti usmjereni ka LGBTIQ+ zajednici i izvršeni su sa diskriminatornom pobudom po osnovu seksualne orijentacije.

Zaštitnik ljudskih prava i sloboda je u prethodnoj godini imao jedan predmet zbog nejednakosti po osnovu rodnog identiteta u kojem je utvrđena diskriminacija i date su preporuke i jedan predmet po osnovu seksualne orijentacije koji je završen obustavom, jer je nakon podnošenja pritužbe pokrenut sudski postupak. Ovo pokazuje da ova populacija prepoznaje mehanizme za zaštitu od diskriminacije,
ali mali broj prijavljenih slučajeva govori da nemaju puno povjerenje u institucije sistema.

Nemogućnost ostvarivanja statusnih prava ukazuje na njihovu socijalnu isključenost u pojedinim segmentima, što je djelimično posljedica još uvijek neregulisanih pravnih pitanja. Samim tim, pitanje zaštite LGBTIQ+ osoba pomjerilo se ka jačanju zakonske regulative koja će omogućiti ostvarivanje prava.

U tom smislu najznačajni korak ka potpunoj socijalnoj inkluziji, učinjen je usvajanjem Predloga Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola kojim je uređena zajednica života dva lica istog pola i pravna dejstva takvog partnerstva. Usvajanjem ovoga zakona u Skupštini Crne Gore potvrdilo bi se ustavno načelo jednakosti i nediskriminacije, koja važe za sve ljude bez obzira na bilo koje njihovo urođeno ili stečeno lično svojstvo.

Vanja Rašović, socijalna radnica

Aktivnost je dio projekta “Doprinos zaštiti ljudskih prava i promocija zdravstvene zaštite LGBTI osoba kroz jačanje svijesti i borbu protiv stigme i diskriminacije” koji je podržalo Ministarstvo za ljudska i manjinska prava.