Riječ-dvije o anksioznosti

Anksioznost je termin koji se generalno koristi da opiše nekoliko različitih psiholoških stanja koja obuhvataju nervozu, strah, nemir, brigu. Ova stanja pogađaju naše emocije, ponašanje i mogu uticati na različite tjelesne simptome.

Sve češće u kolokvijalnom izrazu termini anksioznost i zabrinutost koriste se kao sinonimi. Zapravo, riječ je o veoma različitim psihološkim stanjima.

Iako su oba termina povezana sa generalnim osjećajem zabrinutosti i nemira, suštiniski se razlikuju ne samo po načinu kako ih doživljavamo, već podrazumijevaju i različite posljedice po naše emocionalno i psihološko zdravlje.

Kada samo suočeni sa potencijalno ugrožavajućim okolnostima normalna reakcija na te okolnosti je zabrinutost. Štaviše, neophodna nam je za preživljavanje.

Još od najranijih dana čovječanstva, približavanje predatora ili neke druge predstojeće opasnosti pokretalo je alarm u ljudskom organizmu i aktiviranje adrenalinskog odgovora organizmama tj. reakcije „bori se ili bježi“. Ove reakcije su vidljive i na tjelesnom nivou kao pojačano lupanje srca, znojenje i generalno pojačana senzitivnost i responsivnost na okruženje.

Iako čovjek današnjice najčešće, u uobičajenim okolnostima, nije životno ugrožen, ova nervozna reakcija može se javiti neposredno prije nekog važnog životnog događaja, i nju možemo da pripišemo prirodnom ehu originalne „bori se ili beži“ reakcije.

Međutim, trajanje i intezitet ovog doživljaja nekad je u disproporciji sa realnim okolnostima ili stresorom kojem se pripisuje. Kada u realitetu ne pronalazimo uporište za razvoj ovih stanja onda govorimo o nekom od poremećaja iz anksiznog spektra:

1. Generalizovani anksiozni poremećaj (GAP): Ovo je hronični poremećaj koji uključuje izrazitu, dugotrajnu brigu vezanu za nespecifične životne okolnosti, stvari i situacije. Ovo je najprisutniji anksizni poremećaj u populaciji. Njegova glavna karakteristika je da ljudi sa ovim poremećajem najčešće nijesu u mogućnosti da identifikuju stresor koji je izaziva.

2. Panični napadi (napadi panike): Iznenadi i kratkotrajni napadi intenzivnog straha i uznemirenosti karakterišu panične napade. Subjektivni doživljaj je da traju čitavu vječnost, iako traju najduže pola sata, a vrhunac dostistižu za par minuta. Tokom napada može se iskusiti nedostatak vazduha ili otežano disanje, ubrzan rad srca, vrtoglavica, trnjenje, gušenje, preznojavanje, podrhtavanje, zamućen vid, osjećaj paralisanosti i sl. Različiti ljudi doživljavaju različite simptome i oni nisu uvjek isti. Panični napadi nerijetko vode ka drastičnim promjenama u načinu života, kako ljudi sa ovim poremećajem imaju intezivan strah od ponovnog javljanja napada, pa izbjegavaju mjesta i okolnsti koje bi ga „izazvale“.

3. Fobije: Ovo su iracionalni strahovi koji uključuju izbjegavanje određenog objekta ili situacije. Fobije se razlikuju od ostalih anksioznih stanja u smislu da se odnose na konkretan objekat ili situaciju, iako sam strah i dalje može biti iracionalan.

4. Socijalna anksioznost: Ovo je strah od negativnog prosuđivanja od strane drugih ljudi u socijalnim situacijama ili strah od javnog ponižavanja. Ona uključuje spektar različitih osjećanja kao što su strah od bliskosti, strah od poniženja, blokade različitog tipa. Ovaj poremećaj dovodi do toga da ljudi izbjegavaju javne situacije i kontakt sa ljudima do tačke da svakodnevni život postaje otežan.

5. Obsesivno-kompulsivni poremećaj (OKP): Ovo je anksiozni poremećaj koji karakterišu misli ili ponašanja koja su ponavljajuća, prinudna, intruzivna. Ljudi koji pate od OKP-a znaju da su njihove kompulsije iracionalne, ali one služe umanjivanju ili neutralisanju anksioznosti. Ovi ljudi njačešće opsesivno čiste lične stvari, provjeravaju brave, broje, peru ruke ili obavljaju neku drugu ritualnu radnju.

6. Post-traumatski stresni poremećaj (PTSP): Ovo je anksiznost povezana sa prethodnim traumatskim iskustvom. Simptomi mogu da uključuju flešbek epizode, košmarne snove, tešku anksioznost, kao i nekontrolisane misli o događaju. Većina ljudi koja prođe kroz neko traumatsko životno iskustvo ima poteškoće da se vrati normalnom funkcionisanju. Međutim, u nekim slučajevima ovi simptomi znaju da potraju mjesecima ili godinama. Tada govorimo o post-traumatskom stresnom poremećaju.

7. Separaciono anksiozni poremećaj (SAP): Ovo se odnosi na doživljaj visokog nivoa anksioznosti u situacijama odvajanja od osoba ili mjesta koji obezbjeđuju sigurnost. Separacija nekad rezultira paničnim simptomima. Separaciona anksiznost je karakeristična za djecu, ali može da se javi i u odraslom dobu nakon nekih traumatskih ili izrazito stresnih životnih događaja.

Važno je imati u vidu to da se ovi poremećaji dijagnostikuju i liječe isključivo uz stručnu pomoć psihijatara, psihologa ili/i psihoterapeuta.

Ana Kreponić