Proširene vene – faktori rizika i metode liječenja

Varikozne vene, poznatije kao proširene vene predstavlaju dominantnu bolest površinskog venskog sistema i u najvećem broju slučajeva lokalizovane su na nogama.

Najčešće bolest nije teške prirode i bezopasna je po život pacijenta. Međutim, zbog svoje velike učestlosti i ograničavanja radne sposobnosti, varikozne vene ne predstavljaju samo medicinski problem već i značajan socijalno-ekonomaki i estetski problem u razvijenim zemljama svijeta.

Prema podacima Svijetske Zdravstvene Organizacije, od ovih stanja boluje oko 10-30% ukupne svijetske populacije. Mnogobrojne studije su pokazale da su oboljenja vena prisutna kod 25-75 % odrasle populacije.

Bolest se snažno ispoljava u uzrastu od 30-te do 60-te godine. Savremeni tetman ovog oboljenja je relativno jednostavan, brz i efikasan a rezulatati izuzetni.

Istorijat

Eberoov papirus (Ebers, Georg: nemački egiptolog u XIX veku) pokazuje da su se ljekari bavili zbrinajvanjem proširenih vena još 1550 godine prije Hrista. Hipokrat (oko 400 p.H.), Galen (c. A.D. 130-200.), i Celsus (I vek), u svojim spisima govore o liječenju proširenih vena i ulkusa donjih ekstremiteta.

Povezanost trudnoće i proširenih vena opisao je u XVII vijeku farncuski hirurg Ambroise Paré. Kompresivnu terapiju kao metod liječenja prvi je opisao Richard Wiseman 1796. godine. Savremeno hirurško-operativno liječenje proširenih vena (podvezivanje i odstranjivenje vene) počinje krajem XIX i početkom XX vijeka i vezuje se za imena Trendelenburga, Tavela, Mayoa,Babcocka. (3)

Varikozne vene/ Proširene vene predstavljaju abnormalno dilatirane/proširene površne vene. U proširene vene ubrajaju se kako sitne, paukolike telangiektazije tako i upadljivi varikoziteti (lokalna proširenja ) safenske vene.            

Proširene vene se djele u dvije velike grupe :

1. Primarne – koje nastju isključivo kao posljedica oboljenja površinskog venskog sistema i kod kojih je duboki venski sistem očuvan.

2. Sekundarne proširene vene – koje nastaju usljed oboljenja sistema dubokih vena i perforantnih vena (koje povezuju površinski I duboki venaki isitem donjih ekstremiteta).

Razlikovanje ova dva stanja je od izuzetnog značaja jer zahtjeva drugačiji pristup liječenju. Izbor adekvatnog tretmana zavisi od precizne loklizacije mjesta popuštanja u venskom sistemu, koje se ciljano koriguje. 

Učestalost i riziko-faktori

Proširene vene su bolest savremene zapadne civilizacije. Najčešće se javlja u Evropi i SAD. Krajem devedesteih godina prošlog vijeka 24 miliona odraslih stanovnika SAD bolovalo od proširenih vena.

Više od polovine populacije starije od 40 godina ima neki oblik proširenih vena ( varikoziteti ili telangiektazije).

Do 20 % odraslog stanovništva ima značajne proširene vene , a njih 0,5%-2 % imaju ozbilje komplikacije ove bolesti poput venskih ukusa.

Faktori rizika koji pospješuju razvoj proširenih vena su:

1.pozitivna porodicna anamneza -prisustvo proširenih vena u porodici
2. starost (≥ 50 godina)
3. ženski pol
4. 2 ili više trudnoća (»multiparity«),
5. upotreba oralnih kontraceptiva
6. stojeći posao (> 6 sati dnevno),
7. gojaznost

Broj novooboljelih se povećava sa starenjem, vrhunac učestalosti je u 6. deceniji života. Pojedine studije pokazuju da su proširene vene prisutne i kod 72% žena starijih od 60 godina.

Ukoliko se proširene vene javljaju u djetinjstvu skoro uvjek su povezane sa nasljednim bolestima, poput sindroma Klippel-Trénaunay i Parkes Weber.

Proširene vene se kod žena javljaju znatno češće i u ranijem životnom dobu. U tridestim i četrdesim godinama života žene oboljevaju 5-6 puta češće u odnosu na muškarce. Sa starenjem se ovaj odnos postepeno izjednačava.

Prisustvo proširenih vena u porodici, udruženo je sa nastankom bolesti kod 70-85% bliskih rođaka, u poređenju sa svega 10% u odsustvu porodične pojave.

Proširene vene su izuzetno česte u trudnoći, venski varikoziteti se javlaju i do 20% a telangiektazija i čak do 70%. Kod većine trudnica variksi se spontano povlače u roku od 3-6 nedelja posle porođaja.

Zašto nastaju proširene vene?

1. Disfunkcija venskih valvula

Valvule onemogućavaju povratan tok krvi u venskom sistemu ( od srca ka periferiji) prevenirajući neželjene efekte konstatno povećanog hidrostatskog pritiska u nogama. Disfunkcija valvula, kao dominatna uzrok nastanka prosirenih vena , može biti prouzrokovan brojnim faktorima.

2. Inkompetentnost perforantnih vena

Disfuncija perforatora je značajan uzrok proširenih vena i venskih ulkusa, a naročito povratnih variksa posle operacije (podvezivanja i odstranjivanja vene).

3. Defekti u gradji venskog zida

4. Promjena u dubokom venskom sistemu koje nastaju posle tromboze

5. Urođene vaskularne malformacije: kao što su Klippel-Trénaunay i Parkes Weber. 

Klinička slika & Dijagnoza

Klinčka slika proširenih vena ima širok spektar prezentacija. U većini slučajeva proširene vene ne dovode do oštećenja ili ugrožavanja donjih ekstremiteta. Ovo stanje je udruženo sa tegobama tipa: bola, svraba, peckanja, noćnih grčeva, nemirnih nogu, zamora i neprijatanog osećaj tišteće težine u nogama.

Kod nekih pacijenta dolazi do pogoršanja bolesti što može dovesti do promjena na koži tipa: tamog prebojavanja kože, ekcema, infekcije, površinkog tromboflebitisa (zapaljenja/inflamacije vena), krvarenja, istanjenja potkožnog tkiva, venskih ulceracija.

Međutim proširene vene mogu biti bez simptoma, kada se pacijenti prevashodno žale na ružan izgled nogu zbog proširenih, izvijuganih vena. Pacijenti sa telangiektazijama najčešće su asimptomatski, ali se mogu žaliti na tišteći bol posle dugog stajanja.

Dijagnoza proširenih vena uspostavlja se na osnovu fizikalnog pregleda koji se izvodi na poseban način i dopusksih dijagnsitički procedura(fotopletizmografije, pneumopletizmografiju,dopler-ultrasonografiju, dupleks-ultrasonografiju venografije)

Liječenje

Proširene vene se mogu liječiti na više načina:

1. Konzervativni tertman – ova vrsta tretmana uključuje dijetu, promjenu životnog stila i kompresivnu terapiju. Konzervativna vrsta terapije se najčešće koristi kao prva linija tretmana .
2. Farmakološki tertman diosminaza – oslobađanje od simptoma. U Crnoj Gori su registovani preparati diosmina npr. Phlebodia

3. Interventne procedure:

• Hirurški tretman – ovaj vid liječenja ukjlučuje ligiranje (podvezivanje vene), striping i avulziju vene (različiti nacini za uklanjanje vene). Ovi vidovi tretmana mogu se sprovesti u opštoj, regionalnoj ili lokalnoj anesteziji. Odabir anestszije zavisi od preferencija hirurga i pacijenta, kao i ektenzivnosti i komplksnosti varikoznih vena koje treba tretirati.

• Skleroterapija – ubrizgavanje skleroznatnog (zapaljenskog) agensa (npr. Aetoxsclerol) direktno u lumen varikozne vene. Skleroznatni agens može biti u tečanom stanju ili u formi pjene. Ovako ubrizgan agnens dovodi do inflamatorne rekacije i obliteracije vene.
• Termalna ablacija  – zagrijavanje vene kroz njen lumena (npr. korišćenjem radiofrekfentnog ili lasreskog generator preko vlakna koji isporučuje odredjenu dozu toplotne energije na zid vene), što dovodi do oštećenja oboljele vene, njenog kolapsa i obliteracje.

• Četo se u tertamanu koristi kombinacija gore navedenih procedura.

Izbor tretmana zavisi od brojnih faktora: simptoma, stepana oboljenja, prefrenci pacijenta i dostupnih medicinskih resursa. Najčećese se koristi optimalna kombinacija gore navedenih metoda. Komplikacije su rijetke a kratkoročni i dugoročni rezulati izvanredni.

Piše:

Dr Sci Med Nikola Fatić,
Master menadžer – menadžment i preduzetništvo
Nacionalni predstavnik Crne Gore
u Evropskom Udruženju za Vaskularnu Hirurgiji