Moždani udar – Uzroci nastanka

Akutni moždani udar predstavlja treći uzrok smrti u razvijenim zemljama (odmah iza kardiovaskularnih i malignih bolesti) i drugi po redu uzrok smrtosti u cijelom sijetu. Prema podacima Demaerschalka i saradnika  u SAD ima oko 700 hiljada novooboljelih svake godine, svakih 5 sekundi jedna osoba doživi moždani udar, a svaka tri minuta jedna umre od akutnog moždanog udara.

Broj novooboljelih od akutnog moždanog udara kreće se u rasponu od 100 do 300 novih slučajeva na 100 hiljada stanovnika godišnje, u zavisnosti od razvijenosti zemlje. Sa starošću broj se povećava, a stopa smrtnosti se nakon 55. godine duplira na svakih deset godina. Zvanični podaci za Crnu Goru ne postoje. Ukoliko prethodne podatke uvrstimo u statističke podatke Monstata, u CG svake godine možemo očekivati od oko 620 do 1860 novooboljelih od akutnih moždanog udara.

Ukupan broj oboljenih od akutnog moždanog udara kreće od 600 (u razvijenim zemljama) do 900 (u nerazvijenim zemljama) obolelih na 100 hiljada stanovnika. Za Crnu Goru zvaničnih podataka nema, ukoliko prethodne podatke uvrstimo u podatke Monstata, u CG na postojeći broj stanovnika možemo očekivati oko 3720 do 5520 oboljenih od akutnog moždanog udara.

Stopa smrtnosti kreće se od od 63,5 do 273,4 smrtnih slučajeva na 100.000 stanovnika godišnje. Prema podacima Feigin i saradnika, najveći stepen smrtnosti javlja se prvih mjesec dana od nastanka bolesti i iznosi čak do 22,9 odsto. Za Crnu Goru zvaničnih podataka nema, ukoliio prethodne podatke uvrstimo u podatke Monstata, u CG na postojeći broj stanovnika moćemo očekivati oko 394 do 1695 smrtnih slučajena godišnje od akutnog moždanog udara.

Udio ženske populacije u akutnom moždanom udaru iznosi 43 odsto, međutim čak 63 odsto smrtih slučajeva odnosi se na ženski pol.

Prema podacima Atanasković-Marković i saradnika moždani udar je bio prvi uzrok smrti kod žena u Srbiji, dok je 2002. godine predstavljao prvi uzrok smrtnosti u bolničkim uslovima.

Pored visoke stope smrtnosti, bolest odlikuje i veoma visoka stopa teškog invaliditeta koja se kreće do 30 odsto.

Osim narušavanja kvaliteta života pojedinca, porodice i društvene zajednice u cijelni, potrebno je pomenuti i enormno visoke troškove liječenje pacijenta sa pretrpljenim akutnim moždanim udaraom koji na primjer u SAD-u iznose od 60 do preko 230 hiljada dolara (hospitalizacija, rehabilitacija, odsustvovanje sa posla).  Za Crnu Goru ne postoje zvanični podaci.

UZROCI NASTANKA

Pod pojmom Cerebrovaskularne insuficijencije podrazumjevaju se funkcionalne i organske lezije mozga koje nastaju zbog neadekvatne prokrvljenosti moždanih struktura. Posljednju fazu bolesti predstavlja moždani udar. Uzroci nastanka cerebrovaskularne insuficijencije mogu se podjeliti u 5 velikih kategorija:  oboljenja krvnih sudova, oboljenja srca, kompresije okolnih struktura, drugi utvrđeni uzroci, neutvrđeni uzroci.

                      1. Oboljenja krvnih sudova

Bolesti velikih arterija – Ateroskleroza i Neaterosklerotske artropetije (Fibromuskularna displazija, Kinking i Coliling, Lupus eytematodes, Periarteritis nodosa, Arteritis cranialis, Takayashu arteritis, Uremicki arteritis, Sarkoidiza,itd);

Bolest malih arterija (lakune) mali infarkti (3 -15mm) u vaskularnoj teritoriji dubokih perforantnih grana;

Stenozantno-okluzivna bolest arterija (arterioskleroza) ekstrakranijalnog dijela karotidnih arterija predsavlja najčešći uzrok (60-80%) cerebralne ishemije i moždanog udara, stoga se može zaključiti da je preventivno hirurško i medikamentozno liječenje jedna od mogućih opcija tretmana ovog oboljenja.

                 2. Oboljenja srca dovode do embolizacije distalnih teritirija vaskularizecije i mogu se podjeliti u dvije velike grupe: bolesti  sa velikim rizikom za embolizaciju i bolesti sa manjim rizkom za embolizacije.

Bolesti srca sa velikim rizikom za embolizaciju: atrijalna fibrilacija, mitralna stenoza, vještačka valvula, tromb u levoj komori, atrijalni miksom, infektivni endocarditis, dilatativna kardiomiopatija, marantički endocarditis.

–     Bolesti sa manjim rizikom za embolizaciju: prolaps mitralne valvule, teška mitralna kalcifikacija, prolazni foramen ovale, atrijalna septalna aneurizma, kalcifikovana aortna stenoza, akinetski deo zida lijeve komore, ateromatoza aortnog luka.

                    3. Kompresija od strane okolnih struktura: egzostoze i osteohondroza vratnih pršljenova, tumorska kompresija, ožiljna kompresija.

                         4.Drugi utvrđeni uzroci: hiperkoagulabilna stanja, druge hematološki poremećaji (nasljedne i stečene), antifosfolipidni sindrom, migrena, MELAS, vazospazam kod SAH, sistemska hipotenzija, konzumiranje alkohola, narkomanija, trudnoća i puerperijum.

                     5.Neutvrđeni uzrok: nisu sprovedeni svi neophodni dijagnostički postupci, istovremeno postojanje više mogućih uzroka, nepoznat uzrok.

Dr sci med Nikola Fatić